Në këtë vëllim, Antonio Çikollari sjell pesë tregime ku vdekja shfaqet në forma të ndryshme, si makth, si realitet i pashmangshëm, si absurditet grotesk dhe si kujtim që nuk shuhet kurrë. Personazhet e tij lëvizin në kufijtë e reales dhe të fantazmagorikes, duke zbuluar frikërat, vetminë dhe shpërbërjen e brendshme të njeriut modern. Me një gjuhë të thjeshtë, por të ngarkuar me imazhe të forta dhe nuanca poetike, autori krijon një atmosferë të errët dhe magjepsëse që të detyron të reflektosh mbi brishtësinë e jetës dhe misterin e fundit të saj. Çikollari ndërthur realizmin me elemente surrealiste për të krijuar tregime që mbeten gjatë në mendjen e lexuesit. Ky libër është një ftesë për të hyrë në labirintin e jetës dhe të vdekjes, ku çdo hap zbërthen një të vërtetë të re dhe tronditëse.
Anxhela Lepuri, pedagoge dhe studiuese në Universitetin e Tiranës
Ndoshta kjo qe e shkruar në ndonjë libër të cilin ende nuk kisha mundur ta lexoja. Nuk mund të flas për kujtimet e mia, por përsëri do të doja të rrëfeja sesi mbërritëm deri në vdekjen e pestë. E vetmja gjë që mbaj mend prej fëmijërisë, është dremitja që bëja në prehrin e sime gjysheje dhe rrëfenjat e saj plot misticizëm. E ndërsa unë rritesha, bindja ime se gjithçka e rrëfyer prej saj ishte veçse trill, sajesë apo rrenë, sa vinte e shtohej.
Vdekja e parë do të ndodhë pikërisht ato kohë, kur nuk isha më shumë se pesëmbëdhjetë vjeç. Vdiq gjyshja. Vdekje natyrore, prej moshës. Më rrëfeu se do të ikte një javë më parë. Nuk e besoja, ashtu siç kisha filluar të mos besoja dhe rrëfenjat. Pas largimit të saj ra heshtja. Babai e përjetoi shumë, e përjetoi keq. Zor se kishte dëshirë të merrte veten. Mamaja shtyhej gjithmonë ta ndihmonte, t’i bëhej krah, por ai nuk donte. Gjyshja më doli në ëndërr për një javë rresht pas vdekjes së saj. Dukej kaq e vërtetë sa mund ta prekja. Më rrëfeu një nga historitë, ndërsa unë gjendesha përsëri në prehër duke dëgjuar me ëndje. Nuk mendova se këtë herë ishte rrenë apo pjellë e imagjinatës. Me siguri ajo tashmë dinte kaq shumë gjëra. Në qytetin K. prej nga dhe vinim, gjyshja nuk kishte lënë fshat pa bredhur dhe nuk kishte lënë histori pa dëgjuar. Ndoshta ndaj dhe ishte kaq e zgjuar. Gjyshi kishte vdekur shumë më herët, as im atë nuk kishte mundur ta njihte si duhej. Kishte vdekur prej pijes. Gjyshja më pat thënë se e kishte paralajmëruar, dhe në fund pat ndodhur siç e kishte parashikuar ajo.
***
Dy muaj pas vdekjes së saj kishim mbetur vetëm ne të tre. Unë, babai dhe mamaja. Prisnim dhe një motër. Motrës nuk i kishim gjetur ende një emër. Mua më pëlqente së tepërmi t’i vendosja ndonjë prej historive të gjyshes, kështu do të mund të ngjallja dhe të, por nuk ma vunë veshin. Motra lindi, u bë disa muajshe dhe qe kaq e urtë sa thuajse nuk ekzistonte. Gjendja mes dy prindërve nuk ishte dhe aq e mirë. Grindeshin shpesh. Herë prej lodhjes dhe herë prej kryeneçësisë. Askush prej tyre nuk hapte rrugë dhe ulërimat dëgjoheshin deri në rrugë. Një natë, kur nisën të grinden, lashë motrën në djepin që lëkundej dhe vendosa të shkoj mes tyre. Situata ishte e rëndë. Fjalët hidheshin e priteshin si të ishin topa letre. Ofendimet nuk kishin të sosur. Në çastin kur ai iu hakërrye sime ëme, unë rrëshqita në mes dhe doja ta ndaloja. Ai më shtyu dhe më përplasi për muri. Rashë në gjumë. Në gjumë takova time gjyshe. Qëndronte ulur në ballkonin e parmë të shtëpisë dhe me drugën që tirrte lesh, më bën me shenjë t’i afrohem. Dielli ishte i lehtë dhe qetues. Iu ula pranë dhe vendosa kokën në prehër.
-Gjyshe, më rrëfe një përrallë.
Asnjëherë nuk përtonte. Me drugën që tundej në formë spirale më pyeti:
-E di si janë krijuar gjarpërinjtë?
Mbeta gojëkyçur.
-Në fshatin tim, kohë më parë, njerëzit mbanin në shtëpi veç lopëve, deleve, pulave, kuajve, qenve, dhe disa krijesa që endeshin të lira sa në një shtëpi në tjetrën. Kishin katër këmbë, pupla të bukura dhe bridhnin me kokën lart si të ishin perëndi. Këto bënin vezë, jo këlyshë apo mëza. Kishin lënë fjalë me njerëzit që një në tre vezë iu përkiste atyre. Vezët, nëse i haje të gjalla, të jepnin fuqi dhe mençuri. Dhe duke pasur këto të dyja, vinte dhe paraja. Njëherë, njëri prej këtyre fshatarëve nisi tu çuçurisë në vesh të tjerëve idenë që pse të mos i marrin të gjitha vezët, dhe kështu do të mund të bëheshin të fortë, të mençur dhe të pasur. Mirëpo fjalët ranë dhe në vesh të krijesave. Kështu që ato vendosën të largoheshin nga fshati dhe të fshiheshin në kodrinat aty pranë. Me largimin e tyre, në fshat ra zia. Burrat u bënë ngordhalaqë dhe gratë thatuqe. Të korrat nisën të pakësohen dhe uria nisi të merrte jetë. Atëherë fshatarët vendosën të mblidhen dhe të ngrenë krye kundër krijesave. Që me natë, nisën të ngjitin kodrinat dhe të vihen në kërkim të strehëzave të tyre. Shkatërronin gjithë ç’gjenin dhe merrnin me vete vezët. Krijesat mitike, me të marrë vesh këtë gjë, nisnin trokth për në shtëpi. Kjo gjë vazhdoi për nja ca vjet. Duke parë që nuk po ua dilnin dot njerëzve, atëherë vendosën të bëjnë një betim. Do heqin dorë nga gjithçka me vlerë që kanë dhe do bëhen krijesa të egra dhe krup ndjellëse. Kështu hoqën dorë nga puplat e bukura dhe në vend të tyre u veshën me luspa. Hoqën dorë nga këmbët dhe në vend të tyre nisën të zvarriteshin. Në vend të fjalëve të mençme lëshonin vetëm një ‘s’ të tej zgjatur që të ngjethte mishin. Nga dhëmbët e bukur rridhte vetëm helm. Sytë e mëdhenj dhe të kaltër u shndërruan në dy pika qorre. Me tu shndërruar në zvarranikë, u nisën drejt fshatit dhe bënë kërdinë. Njerëzit nuk i ndjenë. Helmuan të madh e të vogël, kafshuan të gjallë e të vdekur dhe nuk kursyen askënd. Nëpërmjet zvarritjes ata mund të hynin kudo dhe të mos diktoheshin prej askujt. Në këtë mënyrë gjarpërinjtë morën hak. Kështu ata u bënë të këqij, jo prej vetes, por prej nesh. Një plakë, kur isha e vogël kështu si ti, për të më qetësuar pasi më sulmoi një gjarpër, më tha që gjarpërinjtë nuk kafshojnë shpirtra të pafajshëm.
Pas një heshtjeje të shkurtër, shtoi:
-Ne e kemi krijuar çdo përbindësh, dhe jo Zoti. Dhe tani zgjohu, se ty nuk të ka kafshuar asnjë gjarpër. Ti nuk i ke bërë keq kujt.
Kaq mbaj mend prej asaj ëndrre. Gjëja tjetër që më vjen në mend është ime më mbi kokën e krevatit të spitalit. Kisha qenë në reanimacion për plot tri ditë. Në këtë mënyrë kaloi dhe vdekja e dytë.
***
Prej ndodhisë së fundit, të dy u betuan që nuk do të kishte më sherre. Që do të përpiqeshin të shpëtonin martesën e tyre, të paktën për hir të fëmijëve. Nuk mund të isha më i lumtur se kaq. Megjithëse ata qëndronin të ftohtë, si një familje sa për të thënë, të paktën nuk kishte më sherre. Babai nuk pinte më sa më parë. Dukej sikur e kishte kaluar vdekjen e gjyshes. Mamaja kishte raste punonte me orë të zgjatura. Por edhe babai nuk rrinte shumë në shtëpi. Dukej sikur shtëpia i hante. Darkat ishin të heshtura, si morte. Motra rritej ngadalë. Nisi të ecë, nisi të flasë, nisi të shkojë në shkollë. Vetëm atëherë e kuptova sa shpejt kishin kaluar vitet. Kujtova të shkuarën dhe mu duk kaq e largët. Kaq joreale. Mu duk si rrëfenjat e sime gjysheje, e pavërtetë, krejt e trilluar.
Kjo gjë nuk zgjati shumë. Marrëdhënia e tyre ishte kaq e ftohtë. Prej kësaj gjëje nisën dhe xhelozirat. Një burrë pesëdhjetekusur vjet, xhelozonte për bashkëshorten e tij thuajse moshatare. Të dy ishin martuar me dashuri në një kohë kur mblesëria ishte e vetmja mënyrë krijimi familjeje. Mamaja kishte braktisur familjen që kur ishte njëzetenjë vjet. Kishte dalë kundër vullnetit të gjakut të saj për tu martuar me një djalë që tani, pas tridhjetë vitesh, mendon se ajo e tradhton. Gjyshi nuk e kishte pranuar asesi një gjë të tillë. I pat thënë që nuk mund të martohej kurrë me birin e një pijaneci, por mamaja vinte dorën në zjarr se ai ishte ndryshe. Im gjysh i kishte thënë që do martohej vetëm mbi trupin e tij të vdekur. Mamaja i kishte thënë që do e bënte me gjithë dëshirë nëse do të ishte e vetmja zgjidhje, pasi ajo e donte dhe do e ndiqte deri në fund të botës. Nuk e di çfarë mund t’i kishte premtuar im at’ në atë kohë. Por gjithashtu nuk e di çfarë jetese mund të ketë bërë mamaja ime që kishte mbërritur në këtë vendimmarrje ekstreme. Babai im në rini ishte djalë për të të marrë në qafë. Ua prishte mendjen gjithë vajzave. Jo vetëm atëherë, por deri sa kaloi të dyzetat. Pastaj nisi të shtojë bark, t’i bien flokët dhe të nisë të rrudhet. Ndërsa mamaja ime ruajti një nur edhe pas të dyzetave. Kujdesej për veten. Mbante regjim ushqimor. Hante pak e saktë, ndryshe nga babai i cili nuk linte shok pa ia shtruar nëpër mezeritë e qytetit. Ndoshta ndaj babai bëhej xheloz. Ose sepse në të vërtetë ishte xheloz nga shfytyrimi i tij prej rinisë, ose sepse në të vërtetë kishte bërë vetë ndonjë proçkë dhe mendonte se mund ta bënte dhe ime më. Mamaja u largua prej shtëpisë së vajzërisë dhe gjyshi e mallkoi me shpirt. Fjala e tij po zinte vend tash e pas tridhjetë vjetësh. Ai e quajti të vdekur, nuk kishte më vajzë. Kështu përfundon vdekja e tretë.
***
Në mbrëmjen e ditës së parë të muajit Shkurt, pasi kisha lënë punën, vendosa të mos dal me shoqërinë, por të shkoj drejt e në shtëpi. Të sharat dëgjoheshin deri në rrugën kryesore. Babai bërtiste më tepër. Kisha disa kohë që nuk i flisja. Ndoshta dhe unë i kisha ngjarë atij. Nuk më binte inati kaq thjeshtë. Dukej që ata nuk më prisnin të kthehesha aq herët. Në fakt dukej sikur nuk më prisnin fare, pasi unë shpesh flija nga shokët, e më të rrallë nga një vajzë me të cilën kisha pak vjet që shoqërohesha. Marrëdhënia me të dukej serioze. Ishte kandidate e parë për t’i bërë prindërit e mi gjyshër të ardhshëm. Por si mund ta sillja të bijën e botës në një shtëpi ku më shumë bërtitej sesa bisedohej si intelektualë? Për më tepër që të gjithë në atë shtëpi ishim të arsimuar. Çfarë mund t’i premtoja unë asaj? Nuk mund t’i siguroja asgjë. Nuk mund ta gënjeja si im atë time më. Me këtë mendim hyra në shtëpi. U ndërrova në dhomë. Ime motër mbante një libër në dorë dhe qante në heshtje. E përqafova mes zhurmave dhe të bërtiturave që vinin prej sallonit. Më pëshpëriti që kishte frikë. U përpoqa ta bind që gjithçka do të shkonte mirë. Kur do të shkonte mirë? A mund t’i jepja një datë? Një ditë? Një muaj? Me të që qante heshtur, mora për nga dhoma e ndenjes. Me të dëgjuar të kërciturën e derës, heshtën. U ula në kolltuk. Asnjë nuk po fliste. Mamaja i kishte sytë me lot. Qante pa zë. Mund ta ndieja. Sepse edhe unë brenda meje po qaja pa zë. Ishte ndoshta lidhja jonë e gjakut. Babai ishte i kuq flakë nga të bërtiturat. Edhe inatin e tij mund ta ndieja po prej të njëjtës lidhje gjaku.
-Kam gjetur një shtëpi me qira, – thashë pa u menduar, – do shpërngulemi nga mesi i muajit.
Askush nuk po fliste. Atëherë unë vazhdova:
-Nuk mund të shtyhet më kështu. Duhet të ndaheni. Ika të fle.
Vetëm atëherë dëgjova mamanë që tha ta prisja sa të shtronte darkën. Në të ngritur e sipër ajo rënkoi. U ktheva dhe pashë që një dorë e çoi drejt brinjës. U ktheva nga im atë dhe me qetësinë më madhe e pyeta:
-E ke goditur?
-Nuk ke pse ndërhyn në punët tona.
-Janë punët e familjes sonë! – bërtita.
Kaq u tha. Prej atëherë i hoqa vizën tim ati. Për mua ai kishte vdekur ashtu siç kishte vdekur ime më për tim gjysh. Këtu ndodhi vdekja e katërt.
***
Parmbrëmë më kishte dalë gjyshja në ëndërr. Në duar mbante një mace të zezë. Ne nuk kishim patur asnjëherë mace të zezë. E vetmja mace që kisha pasur gjatë jetës sime kishte qenë laroshe qimegjatë. Ajo gjendej në po të njëjtin ballkon, në po të njëjtën ulëse. Nuk e kishte drugën. Pranë saj gjendeshin pesë shtiza të shkurtra me të cilat thurte çorapet e leshit. Asnjë nuk dinte t’i bënte si ajo. Mamaja gjithmonë qe përpjekur, por as që i afrohej. Bëra t’i afrohem që të mund të mbështetesha në prehrin e saj si gjithmonë, por macja më nguli sytë dhe hakërrehej drejt meje si të ishte gjarpër. Sytë i shkëlqenin. Të vetmet fjalë që mbaj mend prej asaj ëndrre janë ato të gjyshes, ku më thoshte se sot nuk do të kishte rrëfenjë, ndihej e lodhur.
Mu kujtua kjo ëndërr pasi sot, dy ditë më pas, në rrugicën e lagjes pashë po të njëjtën mace. Ajo nuk i përkiste askujt prej komshinjve tanë. Shikimi ishte i njëjti, po ashtu edhe hakërrimi. Bëra ta tremb. Iku. U ngjit në një prej avllive atypari dhe u zhduk.
Shtëpia ishte e qetë. Drita ndezur. Hyra brenda. Njëri gjendej me kokën mes duarve, tjetri mbështetur në kanape me një linjë gjaku që niste prej buzës. E kishte vrarë. Vdekja e pestë.